სარწმუნოებით ხევსურები ქრისტიანებად ითვლებინ და ისტორიულ წარსულში ხევსურეთი შედიოდა ხარჭაშოს საეპისკოპოსოს სამწყსოში. მაგრამ ქრისტიანულ მოძღვრებას აქ ფეხი ვერ მოუკიდებია და ხევსურები დღესაც წარმართულ წესებს ასრულებენ. ხევსურებმა ვერ აითვისა ქრისტიანული მოძღვრების განყენებული დოგმატიკა, რომელსაც მან ზურგი შეაქცია და ის დღემდის ძველ „კერპულ“ რწმენაზე დგას.
ხევსურებს სწამთ მრავალი ხატ-ანგელოზები, რომელთა საყმოს მთელი ხევსურეთი წარმოადგენს. თავიანთ თავსაც ხევსურები ამ ხატების ყმებად თვლიან. მაგრამ ამ წარმართულ პანთეონში ღვთაებები დაჯგუფებულია იერარქიული კიბისა და მათი ფუნქციონალობის მიხედვით. თითოეულ ღვთაებას უფროს-უმცროსობის მიხედვით მიჩენილი აქვს თავისი სამოღვაწეო ასპარეზი, რომელსაც მხოლოდ ის განაგებს.
ამასთანავე თითოეულ ღვთაებას ჰყავს ხელქვეითი და დამხმარე მწევრები და იასაულები, რომლებიც მათ ნებას და ბრძანIებას ასრულებენ. ამ ღვთაებათა მოღვაწეობა დაკავშირებულია ხევსურეთის სოციალ-ეკონომიკურ მოთხოვნებთან და ცრუმორწმუნე ხევსურს თვითეული მათგანისათვის მიუჩენია გარკვეული ფუნქცია.
ხევსურის წარმოდგენით, ღვთაებებში პირველია მორიგე ღმერთი, რომელიც ყველაზე ძლიერი და უფროსია. მორიგე ქვეყანას რიგს აძლევს და ყველანი მის ბრძანებას ემორჩილებიანო.
მორიგეს შემდეგ მეორე ადგილი უჭირავს კვირაეს ან კვირიას, რომელსაც ჴმელთმოურავს უწოდებენ. კვირია მორიგეს კარზეა და სამწერლო აქვს აგმართულიო. ხმელეთზე ყველა საქმეს კვირია განაგებს და, სანამ კვირიას არ შეეკითხებიან, ანგელოზები ვერაფერს გააკეთებენო. მორიგესა და კვირიას ხევსურები ერთად იხსენიებენ და შესთხოვნე კარგად ყოფნას, ადამიანისა და საქონლის გამრავლებას.
ვისაც ვაჟი გაუჩნდება, ის კურატს ან ჭედილას დაკლავს და მორიგესა და კვირიას სამღთოს გადუხდის. კვირია მორიგეს პირად ბრძანდება და მას თავისი იასაული სოფ. ატაბეში უყენიაო, სადაც დღეს მისი საბრძანისი ხატია გამართული.
ამ ორი ღვთაების შემდეგ ძლიერ და მნიშვნელოვან ხატად მთელს ხევსურეთში ითვლება გუდანის-ჯვარი, რომელსაც „სამღვთოდ“ იხსენიებენ და წმ. გიორგიობით ლოცულობენ. თემურ ხევსურეთში თავდაცვას და ლაშქრობას დიდი მნიშვნელობა ეძლეოდა და ლაშქრობის საქმეც გუდანის-ჯვარს ეკითხებოდა თურმე. ამ მიზნით ლაშქრობის წინ ხევსურები გუდანში ქადაგს დავამდნენ და მისი მეშვეობით გუდანის-ჯვარს გაუჩირდებოდა, მორიგეს ბრძანებით მას თურმე შეეშველებოდნენ: კოპალა კრატის წვერისა, პირქუში და სანება ცროლის წვერისა, რომლებსაც თავიანთი ცალკე სამოღვაწეო დარგიც ჰქონიათ მიჩენილი.
თეთრი სანება ცროლის გორისა ითვლებოდა მეკობრეთა და მონადირეთა ღვთაებად, რომლის ხატი უკენ-ჴადუშია. მეკობრეთა ეს მფარველი ხატი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ხევსურეთის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, სადაც მეკობრეობას და ნადირობას თემისათვის საარსებო მნიშვნელობა ჰქონდა. მეკობრობას ნადავლის მოპოვების მიზნით თემის შეძლებული და გავლენიანი ნაწილი აწყობდა და ნადავლიც მას რჩებოდა, ამიომ მეკობრენი თეთრ სანებას ევედრებოდნენ გამარჯვებას და ნადავლის მოპოვებას. ამ ხატს ძღვენ-საწირით მონადირეებიც ლოცულობდნენ და მას ნადირობაში ხელის მომართვას შესთხოვდნენ. ხევსურების თქმით, ნადირობის საქმე თერთ სანებას თვით მორიგემ ჩააბარა და მას თავისი ხელით სისხლიანი ხმალიც შემოარტყა. ამიტომ თეთრ სანებას შეუძლია თავისი ყმის მტრის თოფ-იარაღის შეკვრა და გალახვაო.
კოპალა კარატის წვერისა მებრძოლია და გმირი ღვთაება, რომლის საბრძანისი სოფ. გუროშია, წვერი კი კარატეში—ლიქოკის ხეობაში. ხევსურების წარმოდგენით, კოპალა ებრძვის ავსა და ბოროტ სულებს და მის სამეუფოს ექვემდებარებიან: ალები, ქაჯები და მაჯლაჯუნები, რომლებიც წარმოდგენილი ჰყავთ ღორისა, ხვლიკისა და ჯოჯოს სახით.
ხევსური ყოველგვარ უბედურებას მიაწერს ამ ავსულებსა და მაცილ-ეშმაკებს, რომლებიც, მისი რწმენით, ადამიანსა და საქონელს მტრობენ, ხიბლავენ, ავად ხდიან და ბოლოს სოცოცხლეს ასალმებენ.
მაცილ-ეშმაკებს ხევსურების წარმოდგენით ჰყავთ თავიანთი დედაც, რომელსაც დევთ-დედა-ს უწოდებენ. მისი სალოცავი კოშკი ციხურა როშკაშია, სადაც დედაკაცები საწირ-საკლავით მიდის დევთ-დედის ნიშთან და შველას ეხვეწება. დევთ-დედას მახვეწარი ციკანს დაუკლავს, რომელსაც გაგლეჯენ და იქვე გადააგდებენ, ამასთანავე სანთლებსაც უნთებენ; ზოგი კი სადობილოებს უცხობს, რომ მაცილ-ეშმაკებისაგან დაიცვას.
მაცილ-ეშმაკებისაგან თავდაცვა ხევსურს კოპალასათვის მიუნდვია. კოპალა ლახტისა და მშვილდ-ისრით არის შეიარაღებულიო და დევ-ეშმაკებს მუსრავსო. ამ ბრძოლაში კოპალას შველის პირქუშიც, რომლის საბრძანისი ბაცალიგოშია; მას ცეცხლისალიან ანგელოზად იხსენიებენ. კოპალას ფშაველთა იაჴსარიც შველისო, იგი კოპალას ძმადნაფიცად ითვლება.
ხელხური თქმულებით, ერთხელ ფშავ-ხევსურეთში დევები მოგროვილან და მათ ფშავ-ხევსურეთის არაგვის დაგუბება განუზრახავთ. ეს რომ ფშავის იაჴსარს და ხევსურეთის კოპალას გაუგიათ, მაშინვე ერთმანეთისათვის ძმობა შეუფიცავთ და საომრად ფშავის ჭალაზე ჩასულან. აქ დევები ქვებს აგროვებდნენ თურმე, რომ არაგვი დაეგუბებინათ და ფშავ-ხევსურეთი წაელეკათ. ამტყდარა ბრძოლა და დახოცილი დევებისაგან არაგვის წყალი წითლად შეღებილა. მაგრამ ერთი დიდი დევის მოკვლა გაძნელებულა, მას ზურგზე დიდი ქვა ეკიდა თურმე და ამით წყლის დაგუბებას ცდილობდა. ხანგრძლივი ბრძოლის შემდეგ კოპალას დევისათვის ლახტი მაგრა დაუკრავს და იქვე გაუგორებია. მაგრამ მეორე ცალთვალა დევი ხევსურეთისაკენ გაქცეულა და აქ როშკის ხორხის ტბაში, აბუდელაურის ტბაში ჩავარდნილა, იაჴსარი ამ დევს დასდევნებია და იგი შიგ ტბაში მოუკლავს.
